Žywe kulturne derbstwo
Twaŕ a wužywanje błośańskego cołna
Błośański cołn jo historiski transportny srědk, kótaryž jo pśiměrjony za wobstojnosći błotojskich tšugow a groblow. Cołn jo źěl kulturneje krajiny Błota a jo se wužywał we wšakorakich žywjeńskich fazach, na pś. za jězbu do cerkwje na dupjenje, ako šulski cołn, za transport wórow, za swajźbu abo teke ako žałowaŕski cołn.
Historiski jo nastał cołn ako pławnik, kótaryž jo se hyšći až do srjejź 19. lětstotka wužywał. Zachopjeńk 20. lětstotka su se zachopili cołny z pódłujkich a prěcnych delkow zgótowaś. Pśez to jo nastała źinsajšna forma błośańskego cołna, kenž jo rowna a njama kila. Na zachopjeńku su se wužywali rozdźělne drjewjane družyny za twaŕ, wót 1966 pak stalany blach. 1973 su zgótowili prědne aluminiumowe cołny.
Ale źinsa su to pak drjewjane, pak aluminiumowe cołny. Za twaŕ drjewjanych cołnow jo trjebna wěda, kótaruž jano mała kupka rucnikaŕskich zawodow abo priwatnych luźi znajo. Ale dokulaž namakajo se lěbda hyšći wótpowědne drjewo, jo to riziko za rucnikaŕstwo. Negatiwne wobswětowe wliwy a mały wobstatk strowych starych bomow wobgranicujo toś tu resursu. Drjewjany błośański cołn pomina sebje mimo togo wósebne wótwardowanje, dokulaž dej nanejmjenjej raz wob lěto z wódy wen, aby se wuschnuł a z mazom namazał.
W pśirownanju wupominajucemu wótwardowanju drjewjanych cołnow njemuse se aluminiumowe cołny tak wjelgin glědaś a mógu se teke w zymskich mjasecach spušćobnje wužywaś.
Źinsa eksistěrujo jano mało blidaŕskich zawodow, kótarež profesionelnje drjewjane cołny zgótuju a někotare metalotwaŕske zawody, kótarež twarje aluminiumowe błośańske cołny. Wusokeje starstwoweje struktury a snadneje licby fachowego dorosta dla pak spadujo licba zawodow. Mimo toś tych źěłaŕstwowych zawodow eksistěrujo mała kupka priwatnych wósobow, kótarež twarje sebje swójski błośański cołn.
Hyšći źinsa wužywa se cołn we wšednem dnju.
Wědu wó błośańskich cołnach wobchowaś, dokumentěrowaś a dalej dawaś jo zaměr někotarych aktiwitow w regionje. Muzej pód gołym njebjom na Lědach na pśikład pokazujo něgajšnu cołnaŕnju a wopóznawaju woglědaŕki a woglědarjow z tradicionalnym twarjenim drjewjanego cołna. Mań zarědowanjow kołowokoło błośańskego cołna spěchujo identitu regiona.
Twaŕ a wužywanje błośańskego cołna stej wót lěta 2023 w cełozwězkowej lisćinje imaterielnego kulturnego derbstwa Nimskeje zapisanej.
